De “regelverstelhaak”. De wat?

Enige tijd geleden heb ik een Optima Elite op de snijtafel gehad t.b.v. een lijkschouwing. Het apparaat bleek een prachtige regelverstelhaak te hebben, zo mooi dat je zou wensen dat het er twee had.

Regelverstelhaak.

De regelverstelhaak is een van de belangrijkste ledematen van een schrijfmachine en daarom wel een verhaal waard.
We gaan er aandacht besteden, maar eerst: waarom heeft dat prachtige ding zo’n lelijke naam?

Regelverstelhaak?.

Niet dat die arm geen regels verstelt, integendeel, dat is wat hij doet. Het gaat mij om het woord-deel ‘-haak’ waar ik achter blijf…..haken. Je slaat een vis aan de haak, een tonijn bijvoorbeeld, met een pikhaak trek je hem de boot in, aan vleeshaak hang je hem op. Een jas hang je aan een haakje, maar pas op voor een winkelhaak. En op de lagere school had de onderwijzer(-es) een lange stok met een dubbele haak aan de bovenkant waarmee je een landkaart hoog aan de muur op een haak kon tillen, en waarmee de bovenlichten geopend werden als de klas door zuurstofgebrek indommelde .

Zeg nou zelf, is deze gewelfde, verchroomde, vernikkelde, gepolijste hefboom links op een typmachine een haak? Is dit metalen beeldhouwwerk, naar men zegt met vingerafdruk van W.F. Hermans er nog op, soms een haak?

Neen, dit is niet de dreigende haak van een eenarmige piraat, het is de arm van een elegant schrijfinstrument zie hier hoe een Torpedo je zijn hand reikt om het te helpen over de drempel naar een nieuwe regel.

Steeds weer, na ongeveer 80 aanslagen, kondigt het schrijfinstrument met de ting! van een belletje het ‘regeleinde’ aan. Zodra zich een geschikte mogelijkheid voordoet neemt de schrijver de uitgestoken hand van machine aan, en beweegt hem naar rechts. Daardoor draait eerst de rol een paar tikjes omhoog en vervolgens gaat de wagen naar rechts, tegen de veerdruk in. Bij het loslaten van de handle voelen en horen die paar tikjes vrolijk de andere kant op tikken, als dank voor de hulp. Ons tere schrijfinstrument zou die beweging naar rechts in zijn eentje niet zelfstandig kunnen volvoeren. Dat kan een gemotoriseerd en geëlectrificeerd instrument wel, en dan kunnen we terecht spreken van een schrijfmachine, en die heeft dan geen regelverstelhaak maar een return-toets.

Het woord ‘regelverstelhaak’ wordt inderdaad in enkele Nederlandstalige handleidingen gebruikt. In andere talen heet het een ‘line space lever’, ‘leva del ritorno’, interlineador, levier d’interligne, linieskifter, en ‘Wagenrückholhebel’ of ‘Zeilenschalter’.

Het lijkt wel alsof deze regelverstelhaak ook in andere talen alleen met een omhaal van woorden te benoemen is.
Het is wat laat in de geschiedenis, maar mag ik een voorstel doen om een mooiere naam te introduceren?
Er zijn twee, drie kandidaten: de ‘nieuwe-regel-arm ‘en de ‘papier-transport-arm’.

  1. ‘Nieuwe-regel-arm’ beschrijft in één klap de twee noodzakelijke bewegingen:
  • de wagen moet naar de rechter kantlijn verplaatst worden (carriage return)
  • er moet een nieuwe regel begonnen worden door de rol te verdraaien (de line-feed) want anders overschrijft de nieuwe regel de vorige.
  1. ‘Papier-transport-arm’ beschrijft de globale functie van de arm, zonder in detail te treden over een LF of een CR. Vanuit het aanslagpunt gezien wordt het papier naar rechts en naar boven verplaatst.

Beide namen zullen tijdens het gebruik waarschijnlijk het eerste deel verliezen. Het wordt dan ‘regel-arm’ respectievelijk ’transport-arm’. “Regelarm’ leest niet makkelijk, net zo min als het woord ‘zitskiester’, zoals dat voorkwam in de verslagen van de Paralympics.

‘Transportarm’ kan ook transpor-tarm lezen. Is transportgreep een beter idee? Nee, dat klinkt als een handvat. We blijven even bij ‘transportarm’. Dat geeft mij ook de mogelijkheid om te spreken over de uitgestoken ‘hand’ van de arm, over het schoudergewricht, en bij sommige portables, van het ellebooggewricht waarmee de arm opgevouwen wordt voordat he deksel er op komt.

Of zullen we ons, naar analogie van het Spaans, wagen aan ‘interlineator’ of ‘lineator’, of lineateur?
Wat vind U van ‘transporteur’?
Hmmm, ja. De transporteur, dat klinkt stevig, mechanisch en ondernemend.
Of heeft U betere voorstellen?

 

Volgende keer meer, maar dan over de positie van de transport-arm.
Links of rechts, dat was ooit de vraag.

Hieronder afbeeldingen van de transporteur van een Optima, de gepolijste bovnenkant, en de ruwe onderkant. Wat een sculptuur.

OLYMPUS DIGITAL CAMERA
van onderen gezien

DEZE TEKST IS EERDER VERSCHENEN IN ‘The Paradise Tribune’, een nieuwsblad voor typemachineverzamelaars onder redactie van Jos Legrand.

top